Łatwo sięgamy po leki

Nasz kraj jest szóstym co do wielkości rynkiem zbytu leków w Europie. Pod względem liczby opakowań przypadających na jednego mieszkańca zajmujemy drugie miejsce – za Francją. Niepokój budzi m.in. konsumpcja lekarstw dostępnych bez recepty (OTC; ang. over the counter). Spożywanie zbyt dużej ilości środków farmaceutycznych, stosowanie ich niezgodnie z zaleceniami oraz przyjmowanie tych samych substancji sprzedawanych pod różnymi nazwami handlowymi może spowodować zatrucie lekami. Niekontrolowanie ich zażywania może prowadzić także do uzależnienia.

Zdrowi, ale...

Ponad połowa Polaków (54%) określa swój stan zdrowia przynajmniej jako dobry, w tym prawie co szósty (16%) ocenia go jako bardzo dobry. Niezadowolenie wyraża 15% ankietowanych, a prawie co trzeci (31%) określa swoje zdrowie jako takie sobie – ani dobre, ani złe. W ciągu ostatnich trzech lat opinie Polaków o ich stanie zdrowia minimalnie się poprawiły.

Emeryt = chory

Kłopoty ze zdrowiem są tym częstsze, im ankietowani są starsi. Najmłodsi respondenci (w wieku od 18 do 24 lat) niemal powszechnie deklarują zadowolenie ze swojego stanu zdrowia. W grupie badanych, którzy mają 65 lat lub więcej, zaledwie co ósmy dobrze ocenia swoją kondycję zdrowotną.

Ocena swego stanu zdrowia stosunkowo najgorzej wypada ponadto wśród rencistów i emerytów, a także wśród osób najgorzej oceniających własne warunki materialne oraz najsłabiej wykształconych (zob. tabele aneksowe). Związek między poziomem życia i wykształceniem a stanem zdrowia ma po części charakter pośredni i wynika stąd, że wśród starszych respondentów stosunkowo najwięcej jest osób słabo wykształconych oraz niezadowolonych z warunków życia. Wydaje się jednak, że nie tłumaczy to całkowicie zależności między samooceną stanu zdrowia a statusem społeczno-ekonomicznym. Wyższy poziom wykształcenia i związany z tym wyższy poziom życia sprzyjają – jak się wydaje – wiedzy o tym, jak dbać o zdrowie, i jednocześnie zapewniają większe możliwości troski o kondycję zdrowotną.

Boli? Bierzemy tabletkę

Do najczęściej używanych leków bez recepty należą środki przeciwbólowe i przeciwzapalne: w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie stosowała je połowa dorosłych Polaków (50%), a w ostatnich dwunastu miesiącach niemal dwie trzecie (65%). Istotną kategorię leków OTC stanowią także środki na przeziębienie, ból gardła, grypę: w miesiącu poprzedzającym sondaż stosował je więcej niż co czwarty badany (27%), a w ciągu całego roku – ponad dwukrotnie więcej osób (55%). Sezonowość stosowania leków na przeziębienie, ból gardła, grypę sprawia, że różnica między odsetkiem używających ich w ciągu ostatniego miesiąca i korzystających z nich w ciągu ostatniego roku jest w ich przypadku największa. Znalazły się one na trzecim miejscu pod względem popularności w ostatnim miesiącu i na drugim miejscu w skali roku.

Do najczęściej stosowanych leków dostępnych bez recepty należą także różnego rodzaju witaminy, minerały oraz środki zwiększające odporność: w ciągu miesiąca przed badaniem stosowało je niemal dwie piąte dorosłych (39%), a w ciągu całego roku mniej lub bardziej regularnie sięgało po nie 44% badanych.

Stosunkowo dużo osób deklaruje zażywanie środków łagodzących dolegliwości układu pokarmowego: w ciągu miesiąca przed badaniem przyjmował je co piąty ankietowany (20%), a w ostatnich dwunastu miesiącach prawie co czwarty (23%).

Zbliżona jest popularność dostępnych bez recepty leków nasercowych i poprawiających krążenie oraz środków uspokajających i nasennych. W ciągu miesiąca poprzedzającego badanie sięgało po nie odpowiednio 12% i 11% badanych, a w ostatnim roku – 14%. Niemal równie często stosowane są środki wspomagające pamięć i koncentrację, co leki łagodzące objawy alergii. W ciągu miesiąca przed badaniem korzystało z nich odpowiednio 8% i 7% badanych, w ciągu ostatniego roku 11% i 10%.

Stosunkowo najmniej rozpowszechnione jest używanie środków wspomagających odchudzanie (sięgało po nie od 2% do 3% badanych) oraz środków wspomagających rzucenie palenia (od 3% do 4%). Inne niż uwzględnione w badaniu kategorie preparatów zażywało 3% ogółu ankietowanych.

Ogółem w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie leki dostępne bez recepty stosowało niemal trzy czwarte dorosłych Polaków (71%). W ostatnich dwunastu miesiącach stosowało je cztery piąte ogółu badanych (80%).

Kobiety chętniej sięgają

Używanie leków OTC jest rozpowszechnione we wszystkich grupach społeczno--demograficznych. Prawidłowością jest, że częściej sięgają po nie kobiety niż mężczyźni. Być może z uwagi m.in. na łatwy dostęp częściej korzystają z nich mieszkańcy miast (szczególnie największych) niż mieszkańcy wsi. Ponadto im wyższe wykształcenie, tym częstsze deklaracje stosowania leków bez recepty. Co ciekawe, wśród osób starszych, emerytów i rencistów ogólny odsetek przyjmujących leki bez recepty nie jest wyższy niż przeciętnie. Zarazem jednak niektórych kategorii leków używają oni częściej niż przeciętnie: należą do nich przede wszystkim leki nasercowe, poprawiające krążenie, a także środki uspokajające i nasenne oraz łagodzące dolegliwości układu pokarmowego.

Występuje zaskakujący brak zależności między stosowaniem leków bez recepty a samooceną stanu zdrowia. Wśród osób negatywnie oceniających swój stan zdrowia odsetek w ogóle niezażywających leków OTC jest mniej więcej taki sam jak wśród zadowolonych ze swojej kondycji zdrowotnej. Należy jednak zauważyć, że wśród niezadowolonych ze swojego zdrowia większy niż przeciętnie jest odsetek stosujących dostępne bez recepty leki nasercowe i poprawiające krążenie oraz środki uspokajające i nasenne. Co więcej, jeśli osoby będące w złej kondycji zdrowotnej stosują jakieś leki bez recepty, to na ogół zażywają je częściej niż osoby zadowolone ze swego stanu zdrowia.

Dotyczy to nie tylko leków nasercowych, poprawiających krążenie oraz środków uspokajających i nasennych, ale także innych kategorii leków, w tym również takich jak najpopularniejsze środki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz suplementy diety (witaminy, minerały oraz środki zwiększające odporność).

Sami sobie lekarzami

Ponad połowa badanych biorących jakieś lekarstwa (53%) nie konsultuje użycia danego leku kupionego bez recepty z lekarzem wówczas, gdy stosuje go po raz pierwszy.Zawsze robi to co piąty (21%), a czasami – co czwarty (26%).

Inaczej jest w przypadku zasięgania informacji z ulotek dołączanych do leków. Czyta je ogromna większość stosujących jakieś środki farmaceutyczne (87%), przy czym blisko dwie trzecie (62%) przegląda je zawsze, gdy przyjmuje dany lek po raz pierwszy. Co ósmy (13%) przyznaje, że nigdy tego nie robi.

Co dziewiąta osoba w ogóle stosująca leki zażywając dany środek po raz pierwszy ani nie konsultuje się z lekarzem, ani nie dowiaduje się o jego działaniu z ulotki, natomiast prawie połowa czerpie informacje z obu tych źródeł. Do tej pierwszej grupy relatywnie częściej zaliczają się starsi badani, mający 55 lat i więcej, jak również ankietowani z wykształceniem podstawowym i zasadniczym zawodowym.

Szkodzą czy nie?

O tym, że leki dostępne bez recepty również mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, wie siedmiu na dziesięciu dorosłych Polaków (71%). Co czwarty respondent (24%) sądzi, że nie mogą one zaszkodzić.

Młodsi badani (do 34 roku życia), w tym również uczniowie i studenci, częściej są przekonani, że leki dostępne bez recepty nie mogą zaszkodzić zdrowiu.

Badanym przez CBOS relatywnie najczęściej (17%) zdarzało się zażywać lek niezgodnie z zaleceniami – nie przestrzegając określonego dawkowania, używając go dłużej, niż to wskazane. Co jedenasty ankietowany (9%) przyjmował jakiś lek mimo dotyczących go przeciwwskazań, nieco mniej osób (6%) kontynuowało stosowanie środka farmaceutycznego, chociaż odczuwało skutki uboczne. Co dwudziesty respondent (5%) brał dany lek dostępny bez recepty wbrew opinii lekarza. Tyle samo osób (5%) zażywało dany środek z przyzwyczajenia, mimo że nie było to konieczne.

Do niewłaściwego stosowania leków dostępnych bez recepty relatywnie częściej przyznają się ludzie młodzi, do 34 roku życia – przynajmniej jedna z powyższych sytuacji zdarzyła się ponad jednej czwartej respondentów w tym wieku (27%), natomiast najrzadziej (16%) badani najstarsi. Można również zauważyć, że nieco rzadziej są to osoby z wykształceniem podstawowym (16%) i zawodowym (19%) niż mający wykształcenie średnie (26%) lub wyższe (25%).